Geluk uit een potje

Boekrecensie door 

Mira de Vries

'Al meer dan twintig jaar werk ik in de psychiatrie, en in die tijd is er enorm veel veranderd.' Met die woorden opent Bakker dit boek. Wat is er veranderd? '[Psychiaters] moeten mensen van een diagnose en van medicatie voorzien.'

Het is de mening van deze recensent dat er in de laatste twintig jaar helemaal niets veranderd is, zeker niet 'in de grote en complexe … instellingen' waar Bakker aan refereert. Twintig jaar geleden werd er nog wel eens gedaan aan schijntherapieën zoals wandel-, kook-, en zangtherapie of kleuterschoolachtige kringgesprekken, maar die activiteiten werden nooit geleid door psychiaters. Hún rol was toen evenals nu 'mensen van een diagnose en van medicatie voorzien'.

'[Ik ben] niet zo'n liefhebber van het gebruik van medicijnen om psychiatrische klachten te verminderen' stelt Bakker, en tegelijkertijd stelt hij meermaals in het boek 'Ik heb geen bezwaar tegen het gebruik van medicatie, integendeel...' Wat hebben we aan deze dubbele boodschap?

De bezwaren tegen medicatie die Bakker benoemt, dat het de problematiek niet oplost en dat er bijverschijnselen zijn, heeft Bakker niet zelf bedacht. Al staat er in het hele boek geen enkele bronverwijzing, is deze materie grondig bediscussieerd in duizenden boeken die de laatste half eeuw zijn verschenen, waarvan sommigen zelfs in de Nederlandse taal. Bakker verdient wel een pluim dat, anders dan Jim van Os, hij zijn na-apen in helder Nederlands doet.

Overigens is het onverantwoord van Bakker dat hij bij de bezwaren verzwijgt dat psychiatrische medicatie evenals straatdrugs leiden tot gewenning waardoor stoppen niet alleen vervelend is, doch levensbedreigend. Anders gezegd, wie er eenmaal aan begint, al dan niet vrijwillig, heeft nauwelijks kans er ooit weer vanaf te komen. Bakker verbloemt dat met de bij psychiaters geliefde eufemisme 'terugkeer van de klachten'. 

Het kan niet anders zijn dan dat Bakker economisch is met de waarheid wanneer hij zichzelf op de borst klopt over zijn behandeling van de dertienjarige 'Tim' met Ritalin '[e]nkel door de week, niet in het weekeinde of in vakanties.' Juist bij Ritalin, dat een korte halfwaardetijd heeft, slaan de onttrekkingsverschijnselen snel toe. Trouwens, Ritalin zou, volgens Bakker, 'paradoxaal … juist rustig' maken, maar 'niet te laat op de dag gebruikt, omdat het de nachtrust flink kan ondermijnen.' Over paradox gesproken. Elders in het boek rept hij even ongeloofwaardig over 'een man die tien jaar naar volle tevredenheid een antidepressivum had gebruikt en daar drie maanden eerder mee gestopt was' alsof zoiets zomaar mogelijk zou zijn.

Bakker vindt dat psychologen meer van 'psychiatrische aandoeningen' weten dan huisartsen, dus zouden huisartsen niet en psychologen wel pillen moeten mogen voorschrijven. De suggestie dat de slikkende persoon zelf zou moeten mogen beslissen wat, wanneer, hoeveel en óf, komt niet in het boek voor.

Geen dubbele boodschap heeft Bakker over elektroschok. Daar is hij onverdeeld vóór, benadrukt hij op twee verschillende plaatsen in het boek. Dat zou hijzelf ook willen als hij depressief was. Lost elektroschok de problemen op die pillen niet oplossen? Volgens Bakker is de heilzame werking 'begonnen met de ontdekking dat epileptici na een aanval soms beter gestemd waren'. Soms? De vergelijking tussen een spontane epileptisch aanval en het opzettelijk elektrocuteren van de hersenen gaat sowieso volledig mank. En de bijverschijnselen? Ach, geheugenverlies, dat heb je toch zeker voor elektroschok over? Van geheugenverlies hadden die epileptici trouwens geen last.

Tweemaal in het boek adviseert Bakker zijn lezer de dokter te vragen of die dokter zélf het voorgeschreven middel ook zou gebruiken, alsof een arts eerlijk zou beantwoorden. Bakker stelt dat hijzelf gebruikt 'visolie, multivitaminen en een hoge dosis vitamine C.' Tevens propageert hij 'antioxidanten ... die 'ook van belang bij het ontstaan van psychische stoornissen zouden kunnen zijn' en 'moeten het lichaam beschermen tegen mogelijke schade die kan ontstaan door de zogenaamde vrije radicalen.' Bewijs? Geen enkel.

Bakker hekelt discriminatie tegen psychiatrie tegenover somatische geneeskunde. Maar hij heeft geen bezwaar tegen dwangbehandeling (meermaals instemmend aangehaald in tegenspraak tot zijn stelling in het laatste hoofdstuk dat 'pas na uitvoerig beraad met de betreffende patiënt' medicatie wordt voorgeschreven) hetgeen in de somatische geneeskunde ondenkbaar is behalve bij kinderen. Verder stelt hij, 'Om te mogen spreken van een stoornis moeten de klachten zo ernstig zijn dat ze iemands functioneren ondermijnen.' Met een dergelijke definitie zouden allerlei kwalen waar men mee bij de somatische arts komt niet behandelingswaardig zijn.

Waar staat Bakker nu met zijn dubbele boodschap? Wanneer is hij vóór medicatie en wanneer is hij ertegen? Dat blijkt uit de (fictieve) casussen waarmee hij het boek doorspekt. Wanneer huisartsen medicatie voorschrijven is hij ertegen. Wanneer zijn collega psychiaters het voorschrijven is hij ertegen. Wanneer hij het zélf voorschrijft is hij ervoor, want alleen dán is de medicatie effectief en zonder bijverschijnselen. Hiermee illustreert hij tot in het extreme waar hij zijn collega's van beticht, namelijk dat 'de dokter de effecten van zijn therapie meestal net iets positiever beoordeelt...'

'Bij herhaling is in onderzoek vastgesteld dat behandeling van psychische stoornissen zinvol is, omdat klachten er gemiddeld meer door afnemen dan wanneer er niet wordt behandeld.' Noem dan eens zo'n onderzoek, Bakker. Én een herhaling van zo'n onderzoek. 'Het geld dat je in een behandeling investeert verdien je terug … Denk aan arbeidsverzuim.' Ja, denk aan arbeidsverzuim. De meeste mensen die in aanraking komen met de psychiatrie gaan langzaam achteruit, zo niet ze al meteen vanaf het eerste contact arbeidsongeschikt raken om nooit meer terug te keren naar een zelfstandig bestaan. Tel eens op de kosten aan de belastingbetaler van al die mensen met gepekelde zenuwstelsels in instellingen, begeleid-woonvoorzieningen, daklozenopvang, tbs-klinieken en meer.

Een beetje biobabbel moet er ook bij zijn. 'Placebo-effecten resulteren in “harde” veranderingen in het brein.' Ja ja.

'Antipsychotica zijn zonder twijfel de meest serieuze psychofarmaca. Ze worden als het goed is dan ook niet lichtzinnig ingezet.' Maar het is niet goed, weet hijzelf. 'Antipsychotica worden voorgeschreven aan verwarde oudjes, aan verstandelijk gehandicapten, aan mensen met een persoonlijkheidsstoornis en aan mensen met ernstige angst- en stemmingsstoornissen.' Hij had kunnen toevoegen dat chemische onderdrukking nu eenmaal de norm is in de zorg, en bovendien waar zou de arts anders een recept voor kunnen schrijven? 'Mensen van een diagnose en van medicatie voorzien' is nu eenmaal het beroep van de psychiater.

In dit kader past de clozapine-fabel, door Bakker verhaald als feit. Omdat ooit in het jaar 1975 een eerlijke Finse psychiater een brief schreef naar een gerenommeerd tijdschrift waarin hij opbiechtte dat vier van zijn 'patiënten' eraan waren overleden, verdween clozapine, de eerste nieuwengeneratie neurolepticum (de oorspronkelijke benaming van antipsychotica) jarenlang van de markt. Het kwam terug met een protocol, regelmatige bloedcontroles. Daarom geloven psychiaters, Bakker incluis, dat clozapine meer gevaarlijk doch meer effectief is dan andere psychofarmaca. Onzin, alle nieuwengeneratie neuroleptica -- immers kopietjes van clozapine -- zijn even gevaarlijk en evenmin effectief. Psychiaters vinden de bloedcontroles leuk omdat ze de schijn geven van echte geneeskunde.

'Iedere dokter moet mogelijke bijwerkingen die optreden tijdens het gebruik van een medicijn dat hij heeft voorgeschreven melden.' Van wie? Waar staat dat? En welke sanctie staat op verzuim? Tevens schrijft hij, '[I]n tuchtzaken kan het de arts die een richtlijn niet kent of heeft genegeerd op een waarschuwing of erger komen te staan.' Wellicht zou het kunnen, maar is het ooit voorgekomen? Uitspraken van de tuchtcolleges staan op het Internet. Ieder kan voor zichzelf zien dat met uitzondering van enkele zeer zeldzame gevallen, klachten tegen artsen, en helemáál tegen psychiaters, altijd worden afgewezen. Bakker is overigens een van die zeer zeldzame uitzonderingen. Daar heeft hij meer voor moeten doen dan een richtlijn niet kennen of negeren, namelijk zich grensoverschrijdend gedragen.

Bakker kreeg van mij al een pluim voor zijn taalgebruik. Hij krijgt van mij ook een pluim voor het stellen dat de betrouwbaarheid van vragenlijsten discutabel is, en dat de door psychiaters geliefde oorzaak 'aanleg' niet aan te tonen valt. De dikste pluimen krijgt hij van mij voor het afsluiten van het boek met twee voortreffelijke adviezen: 'Bezint eer ge met psychofarmaca begint.' En 'doe er alles aan om het bezoek aan een psychiater of psycholoog te vermijden' inclusief een bezoek aan Bram Bakker.